پاسپورت یا گذرنامه نوعی مدرک رسمی است که معمولاً از طرف دولت هر کشور برای سفرهای بین‌المللی صادر می‌شود. پاسپورت مشخص‌کننده‌ی ملیت، تاریخ تولد، محل تولد، تصویر و امضای دارنده‌ی آن و برخی اطلاعات دیگر است و هر مسافر هنگام ورود به کشوری دیگر، حتی موقع بازگشت از کشوری دیگر به کشور خود، باید آن را به مسئولان کنترل پاسپورت در مرز آن کشور ارائه دهد.
در این نوشتار قصد داریم به معرفی کامل پاسپورت، انواع آن، تفاوت آن با ویزا، نحوه‌ی دریافت آن و سایر نکات قابل توجه در ارتباط با پاسپورت بپردازیم. با مطالعه‌ی این مطلب اطلاعات بیش‌تری درباره‌ی این مدرک شناسایی بین‌المللی خواهید داشت و پیشنهاد می‌کنیم به‌ویژه چنان‌چه قصد سفر به کشور دیگری را دارید تا پایان این نوشته با ما همراه باشید.
پاسپورت یا گذرنامه چیست؟
همان‌طور که گفتیم گذرنامه مدرکی ست که هر مسافر باید هنگام عبور از مرزهای یک کشور آن را به مسئولان کنترل کذرنامه، که توسط دولت آن کشور انتخاب شده‌اند و در مراکزی مانند فرودگاه‌ها مستقر هستند، ارائه دهد. پاسپورت‌ها انواع مختلفی دارند، اما در بیش‌تر موارد هر دولت پاسپورتی یکسان برای شهروندان خود صادر کرده و نحوه‌ی درخواست، شکل ظاهری و برخی قوانین مربوط به نگهداری آن را تعیین می‌کند. در موارد نه‌چندان کمی دراختیارداشتن پاسپورت به معنی اجازه‌ی ورود دارنده‌ی آن به کشور دیگر نیست و بسیاری از مسافران برای ورود به کشور موردنظر خود باید قبل از سفر علاوه بر پاسپورت نسبت به دریافت ویزا هم اقدام کنند؛ بدین ترتیب که پس از اقدام برای دریافت پاسپورت و انجام مراحل قانونی کار، با دردست‌داشتن گذرنامه و مدارک مورد نیاز برای دریافت ویزا، به مسئولان صدور ویزای کشور مورد نظر خود مراجعه کرده و درخواست صدور ویزا کنند.
صدور گذرنامه در انحصار دولت هر کشور است و هیچ سازمان یا فردی نمی‌تواند برای خود یا دیگری گذرنامه صادر کند. قوانین مرتبط با پاسپورت در هر کشور با توجه به شرایط ویژه‌ی همان کشور، و توسط دولت آن کشور، وضع می‌شوند و با توجه به گستره‌ی گسترده‌ی شرایط کشورهای مختلف جهان تفاوت‌های بسیاری با هم دارند. به‌عنوان مثال در برخی کشورها از جمله بریتانیا، دولت شهروندان را، بر اساس معیارهای خود، دسته‌بندی می‌کند و برای هر دسته پاسپورتی با امکانات و مشخصات متفاوت صادر می‌کند یا بعضی دولت‌ها، مثل دولت کره‌ی شمالی، تنها برای شمار محدودی از شهروندان پاسپورت صادر می‌کنند و بسیاری از شهروندان آن‌ها حق دریافت پاسپورت ندارند. در بیش‌تر موارد دولت هر کشور تنها اجازه‌ی داشتن یک پاسپورت را به هر شهروند خود می‌دهد، اما برخی از کشورها به بعضی از شهروندان خود اجازه‌ی دراختیارداشتن چند پاسپورت می‌دهند.
مدت زمان اعتبار پاسپورت‌ها در کشورهای مختلف نیز یکسان نیست و دولت‌ها با توجه به شرایط خود محدودیت‌های مختلفی را از این لحاظ درنظرگرفته‌اند. به‌عنوان مثال اعتبار پاسپورت در ایران ۵ سال و در آمریکا ۱۰ سال است. البته بعضی از کشورها از جمله آمریکا برای گروه‌های سنی مختلف مدت اعتبار متفاوتی با دیگر گروه‌های سنی درنظرمی‌گیرند. برای نمونه در آمریکا و بریتانیا اعتبار گذرنامه برای افراد زیر ۱۶ سال ۵ سال است و درصورتی‌که فرد پیش از ۱۶ سالگی پاسپورت دریافت کرده باشد، پس از رسیدن به این سن باید بار دیگر برای دریافت پاسپورت اقدام کند.
انواع پاسپورت
۱- پاسپورت معمولی
این نوع گذرنامه – که به آن پاسپورت توریستی، پاسپورت خدماتی یا پاسپورت معمولی هم گفته می‌شود – متداول‌ترین نوع پاسپورت است و بیش‌تر شهروندانی که درخواست دریافت پاسپورت دارند این نوع گذرنامه را دریافت می‌کنند.
۲- پاسپورت خدماتی
این نوع که پاسپورت رسمی هم خوانده می‌شود برای کارمندان دولت برای انجام امور مرتبط با دولت صادر می‌شود.
۳- پاسپورت دیپلماتیک
این نوع که گذرنامه سیاسی هم نامیده می‌شود برای افراد سرشناس سیاسی یک کشور برای سفرهای رسمی بین‌المللی صادر می‌شود.
۴- پاسپورت اضطراری
این نوع که گذرنامه موقت هم خوانده می‌شود پاسپورتی است که برای مدتی بسیار محدود برای افرادی صادر می‌شود که به هر علتی، مثلاً گم‌کردن پاسپورت یا به‌سرقت‌رفتن آن، قادر به ارائه‌ی پاسپورت نیستند و با اخلال در سفر خود مواجه شده‌اند. تاریخ انقضای پاسپورت‌های موقت بسیار کم است.
۵- پاسپورت اشتراکی
این نوع زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که یک گروه قصد سفر با هم به مقصدی واحد را داشته باشند، مثلاً گروهی از ورزشکاران برای شرکت در یک مسابقه‌ی ورزشی.
۶- پاسپورت خانوادگی
این نوع برای یک نفر از اعضای خانواده صادر می‌شود و دارنده‌ی پاسپورت می‌تواند با استفاده از آن اعضای خانواده‌ی خود را نیز در سفر همراه داشته باشد، البته درصورت استفاده از این نوع دیگر اعضای خانواده نمی‌توانند بدون حضور دارنده‌ی اصلی سفر کنند.
۷- پاسپورت داخلی
برخی از کشورها برای سفر شهروندان یک کشور داخلی همان کشور نیز پاسپورت طراحی کرده‌اند. در حال حاضر طراحی پاسپورت برای سفرهای داخلی بیش‌تر برای کنترل مهاجرت‌ها و شمار سفرهای بین‌شهری است.
مواردی که در این‌جا به آن‌ها اشاره کردیم متداول‌ترین انواع گذرنامه هستند و تمامی موارد را دربرنمی‌گیرند. پاسپورت‌های ایرانی تنها شامل سه مورد اول هستند. گذشته از این پاسپورت‌ها به دو صورت کاغذی و بایومتریک طراحی و صادر می‌شوند و در حال حاضر بسیاری از کشورها، برای جلوگیری از تقلب و جعل پاسپورت، روی به استفاده از پاسپورت بیومتریک آورده‌اند.
مشخصات ظاهری گذرنامه
ممکن است گذرنامه‌ی یک کشور از نظر ظاهری با گذرنامه‌ی کشور دیگر متفاوت باشد، اما در هر صورت تمامی گذرنامه‌ها دارای مشخصه‌های ظاهری استانداردی هستند که از سوی سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی (ICAO) وضع شده‌اند. این استانداردها شامل ابعاد گذرنامه، ۸۸ در ۱۲۵ میلی‌متر، تعداد برگه‌های آن، اطلاعات ضروری برای ثبت در آن، مانند نام، ملیت، تصویر، امضا، مشخصات عکس دارنده‌ی گذرنامه و دیگر موارد این‌چنینی است. تمامی پاسپورت‌ها باید دارای جلدی باشند که روی آن نام کشور صادرکننده و نماد آن کشور تصویر شده باشد و عبارتی روی آن نوشته شده باشد که نشان دهد این مدرک کذرنامه است. هر کذرنامه باید دست‌کم ۸ صفحه‌ی خالی با فضای کافی برای مهر ویزا باشد.
مواردی که به آن‌ها اشاره کردیم نکاتی هستند که تمامی دولت‌ها باید در طراحی گذرنامه‌های خود در نظر داشته باشند. گذشته از این برخی از کشورها، مانند کشورهای اتحادیه‌ی اروپا، بعضی از کشورهای آمریکای مرکزی و …، از گذرنامه‌هایی با ظاهر مشابه هم، یا خیلی نزدیک به هم، استفاده می‌کنند. زبانی که اطلاعات پاسپورت با آن نوشته می‌شود در کشورهای مختلف متفاوت است اما عموم کشورها از زبان رسمی خود همراه با زبان انگلیسی استفاده می‌کنند.
شرایط دریافت گذرنامه
برای دریافت گذرنامه لازم است شهروندان هر کشور واجد ویژگی‌هایی که از سوی دولت آن کشور مشخص شده‌اند باشند و در غیر این صورت گذرنامه‌ای برای‌شان صادر نخواهد شد. به‌عنوان مثال در کشور ما زنانی که ازدواج کرده‌اند باید هنگام درخواست صدور گذرنامه مدرکی دال بر رضایت همسر خود ارائه دهند یا وکالتی از جانب او برای صدور چنین اجازه‌ای در اختیار داشته باشند. افرادی که در فهرست ممنوع‌الخروج کشور قرار دارند نمی‌توانند گذرنامه دریافت کنند. افزون بر این‌ها بدهکاران مالیاتی، افرادی که در سفرهای قبلی خود به کشورهای خارجی سوء سابقه دارند، افرادی که واجد شرایط دریافت گذرنامه برای سربازان نیستند، کودکان زیر ۱۸ سال بدون اجازه‌ی ولی یا قیم و … نیز نمی‌توانند گذرنامه دریافت کنند.
مسلماً شرایط دریافت گذرنامه برای تمامی کشورها یکسان نیست و هر کشور قوانین خود را از این نظر دارد.
تفاوت پاسپورت و ویزا
همان‌گونه که اشاره کردیم گذرنامه نوعی مدرک شناسایی برای سفر شهروندان یک کشور به دیگر کشورها ست. گذرنامه عموماً به‌صورت دفترچه‌ای طراحی می‌شود که دارای مشخصاتی که ذکر کردیم است و چندین صفحه برای مهر ویزا دارد. گفتیم که داشتن گذرنامه به معنی اجازه‌ی ورود دارنده‌ی آن به کشور دیگر نیست و در بسیاری از موارد دارنده‌ی گذرنامه باید پیش از سفر نسبت به دریافت ویزای کشور مقصد خود نیز اقدام کند. مثلاً شهروندان ایرانی برای ورود به کشورهای عضو پیمان شنگن باید با مراجعه به سفارت‌خانه‌ها، کنسولگری‌ها یا دیگر مراکز تعیین‌شده توسط دولت این کشورها، درخواست صدور ویزای خود را ارائه کنند. درصورتی‌که مدارک متقاضیان صدور ویزا کامل باشند و مسئولان صدور ویزا مشکلی برای ورود متقاضی به کشور خود نبینند برای او ویزا صادر می‌کنند.
ویزاها انواع مختلفی دارند و ویزای توریستی، کار، ازدواج، تحصیل و … نمونه‌هایی از آن‌ها هستند. در بسیاری از موارد ویزا به شکل مهری در یکی از صفحات گذرنامه صادر می‌شود، اما در برخی موارد ممکن است ویزا به صورت برگه‌ای جداگانه به متقاضی ارائه شود.
برخی از کشورها برای ورود شهروندان شماری از دیگر کشورها ویزا درخواست نمی‌کنند و در این شرایط تنها ارائه‌دادن پاسپورت هنگام ورود به کشور مقصد کافی خواهد بود. برای نمونه شهروندان ایرانی برای ورود به ترکیه نیازی به دریافت ویزا ندارند و می‌توانند با ارائه‌ی پاسپورت هنگام عبور از مرز ترکیه، وارد خاک این کشور شوند. درواقع این فاکتور، یعنی امکان ورود به کشورهای دیگر بدون دریافت ویزا، میزان اعتبار یک پاسپورت عادی یا معمولی را مشخص می‌کند. مثلاً گذرنامه‌ی معمولی کشور ژاپن از این نظر در رتبه‌ی نخست جهان قرار دارد، چرا که دارندگان پاسپورت این کشور می‌توانند بدون ویزا به ۱۸۹ کشور جهان، بیش‌ترین تعداد در بین تمامی کشورها، سفر کنند. کشورهای آلمان، کره‌جنوبی و فنلاند از این نظر در رتبه‌ی دوم قرار دارند و افرادی که گذرنامه‌ی عادی این سه کشور را دارند می‌توانند بدون نیاز به ویزا به ۱۸۷ کشور جهان سفر کنند.
دانمارک، ایتالیا، لوکزامبورگ و فرانسه، اسپانیا، سوئد و استرالیا، هلند، پرتغال، سوئیس، رتبه‌های سوم تا پنجم را به خود اختصاص داده‌اند. گذرنامه‌ی ایرانی از این نظر در رتبه‌ی ۱۰۱ جهان قرار دارد و شهروندان ایرانی می‌توانند با این گذرنامه بدون ارائه‌ی ویزا به ۳۹ کشور جهان سفر کنند.
سخن آخر
در این نوشته ابتدا توضیح دادیم که گذرنامه یا پاسپورت چیست و سپس اشاره‌ای به انواع و شکل ظاهری آن داشتیم. در ادامه به مهم‌ترین ویژگی‌های که برای دریافت این مدرک بین‌المللی مورد نیاز هستند و همچنین تفاوت بین پاسپورت و ویزا پرداختیم. همان‌طور که گفتیم قوانین مربوط به گذرنامه در کشورهای مختلف تنوع بسیاری دارند و صحبت درباره‌ی تمامی آن‌ها در یک نوشتار میسر نیست. درصورتی‌که می‌خواهید اطلاعات بیش‌تری در ارتباط با پاسپورت یک کشور خاص به دست آورید، بهترین راه مراجعه به وب‌سایت وزارت خارجه‌ی آن کشور است.
ضمناً برای آشنایی با نام گذرنامه‌های کشورهای مختلف و تصاویر آن‌ها می‌توانید از این لینک استفاده کنید: گذرنامه‌های کشورهای جهان.
